کمپرسور یخچال یا موتور آن جزء سیستم‌های مکانیکی هستند و به واسطۀ تحرکی که دارند به مرور زمان دچار اصطکاک شده و تولید گرما می‌کنند. این گرمای تولید شده اگر به نحوی از داخل دستگاه‌های مکانیکی خارج نشود، می‌تواند برای اجزاء آن دردسرهای عظیمی ایجاد کند. ضمن اینکه همین اصطکاک بین اجزاء نیز به مرور زمان ممکن است به قطعات دستگاه آسیب وارد نماید.
اینجاست که روغن کمپرسور مانند دیگر روغن‌های صنعتی وارد عمل شده و به وظیفۀ خود یعنی حفاظت از قطعات مکانیکی کمپرسور یخچال می‌پردازد. روغن کمپرسور وظیفه روان کنندگی قطعات متحرک کمپرسور را برعهده داشته و به علاوه به دفع گرمای ایجاد شده در کمپرسور نیز کمک می کند. امروزه روغن‌های کمپرسور در انواع متفاوتی تولید شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. انتخاب نوع روغن مناسب، زمان تعویض روغن کمپرسور و نحوۀ تعویض آن مطالبی است که قصد داریم در ادامه این مقاله دربارۀ آنها گفت و گو کنیم.
فهرست مطالب
آشنایی با کمپرسور یخچال و وظیفۀ روغن کمپرسور
کمپرسور یک دستگاه مکانیکی است که وظیفۀ آن فشرده سازی سیال گازی است و این کار را به کمک یک فرایند مکانیکی انجام می‌دهد. در گذشته کمپرسورها از نوع پیستونی بودند و به شکل موتور خودروهای سیلندری طراحی می‌شدند. به شکلی که سیلندر کمپرسور به کمک یک میل لنگ و یک موتور کار فشرده سازی سیال گازی را انجام می‌داد. امروزه اما صنایع تولید کمپرسورها نیز پیشرفت فراوانی کرده و کمپرسورها با طراحی‌های گوناگونی تولید می‌شوند.
کمپرسورهای روتاری، اسکرو، اسکرال و … از جمله انواع کمپرسورها هستند که در صنایع تبریدی و تولید یخچال‌ها و فریزرها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. ساختمان داخلی کمپرسورها بسته به نوع کمپرسور دارای مجموعه‌ای از قطعات متحرک و ایستا است که در کنار هم کار فشرده سازی سیال مبرد را انجام می‌دهند.
با توجه به اینکه این قطعات در کنار هم فعالیت دارند، بر اثر اصطکاک ایجاد شده، گرما تولید کرده و روی عملکرد کل سیستم تأثیر می‌گذارند. به همین خاطر است که در طراحی کمپرسورهای یخچال مانند هر دستگاه مکانیکی دیگری از روان سازها استفاده می‌شود.
وظیفۀ اصلی روغن کمپرسور روان سازی حرکت قطعات متحرک در کنار قطعات استاتیکی کمپرسور است. البته یک روغن خوب ویژگی‌های دیگری نیز در کنار این ویژگی اصلی خود دارد. برای مثال می‌تواند بخشی از حرارت تولید شده بین اجزاء کمپرسور را جذب کرده و به بیرون دفع کند. همچنین می‌تواند آلیاژهای فلزی کمپرسور را از مسائلی مثل خوردگی و زنگ زدگی تا حد زیادی حفظ نماید و ذرات فلزی و گرد و غبار را از درون سیکل تبرید پاک کنند.
آشنایی با انواع روغن کمپرسور یخچال
روغن‌هایی که در کمپرسور برودتی مورد استفاده قرار می‌گیرند، انواع متفاوتی دارند. دلیل این تفاوت ویژگی هر روغن است که می‌تواند در گرانروی، فشار بخار، شاخص ویسکوزیته، نقطۀ ریزش، نقطۀ اشتعال و … با دیگر روغن‌های تولید شده متفاوت باشد.
طبیعی است که در هر کمپرسور با توجه به ویژگی‌های آن دستگاه باید از نوع خاصی روغن استفاده کرد. بهره بردن از روغنی که با ویژگی های دستگاه همخوانی نداشته باشد، می‌تواند مشکلات بزرگی را برای سیستم پیش بیاورد.
به طور کلی روغن‌های به کار رفته در سیستم های برودتی را در دو دستۀ روغن‌های سینتیکی (مصنوعی) و روغن‌های معدنی دسته بندی می‌کنند. در ادامه توضیح مختصری دربارۀ هر کدام از این دو دسته ارائه خواهیم داد.
آشنایی با روغن‌های معدنی (Mineral)
روغن‌هایی که در بازار موجود هستند از ترکیب یک سری مواد شیمیایی ساخته می‌شوند؛ که یکی از این مواد اصطلاحاً پایۀ اصلی روغن خوانده می‌شود. پایۀ اصلی روغن‌های معدنی ترکیباتی است که از تصفیه نفت خام حاصل شده و به صورت مستقیم در تولید روغن کمپرسور مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته قرار نیست از این ترکیبات شیمیایی خارج شده از پالایشگاه‌های نفت به تنهایی در کمپرسور استفاده شود.
بلکه لازم است برخی ترکیبات شیمیایی دیگری نیز به این ترکیبات اضافه شود تا خواص کلی روغن نیز بهبود پیدا کند. این خواص شامل مواردی مثل ویسکوزیتۀ روغن، فشار بخار آن، نقطۀ ریزش روغن؛ نقطۀ اشتعال و … است. معروف ترین روغن‌ها معدنی موجود در بازار پایۀ نفتیکی، پارافینی و آروماتیکی دارند.
آشنایی با روغن‌های مصنوعی یا سینتیکی (Synthetic)
روغن‌های مصنوعی یا سینتیکی دستۀ دیگری از روغن‌هایی هستند که از آنها در کمپرسور یخچال نیز استفاده می‌شود. تفاوت مهم روغن‌های سینتیکی و روغن‌های معدنی نحوۀ تولید آن ها است. همین طور که گفته شد، پایۀ اصلی روغن‌های معدنی از تصفیۀ نفت خام حاصل می‌شوند.
این در حالی است که پایۀ اصلی روغن‌های سینتیکی در داخل آزمایشگاه و به کمک واکنش‌های شیمیایی تولید می‌گردند. همین مسئله تفاوت اصلی را بین روغن‌ها معدنی و مصنوعی به وجود می‌آورد.
به همین خاطر است که هر برند و هر شرکت، روغنی با خواص و ویژگی‌های متفاوتی را تولید کرده و به بازار عرضه می‌کند. در حقیقت فرمول شیمیایی هر شرکت برای تولید روغن سینتیکی می‌تواند متفاوت باشد و در نتیجه خواص فیزیکی و شیمیایی متفاوتی نیز داشته باشد.
پایۀ اصلی برخی از روغن‌های مصنوعی ترکیبات شیمیایی‌ای همچون آلکیل بنزن، گلیکول و سایر ترکیبات آلی است. امروزه در بسیاری از یخچال فریزرهایی که از گازهای مبرد جدید مانند r410، r134 و … استفاده می‌کنند، از روغن‌های مصنوعی استفاده می‌شود.
چه زمانی باید روغن کمپرسور یخچال را تعویض کرد؟
حال که با انواع روغن‌های کمپرسور تبرید آشنا شدیم، می‌توانیم به این بپردازیم که چه زمانی باید روغن کمپرسور را تعویض نمود. طبیعی است، وقتی نقش روغن در عملکرد کمپرسورها این قدر اهمیت دارد، پس باید بیشتر حواسمان به کیفیت روغن مورد استفاده در کمپرسور باشد و به صورت مستمر آن را تعویض کنیم تا مشکلی برای آن پیش نیاید.
فراموش نکنید که تعویض روغن کمپرسور هزینۀ بسیار پایین تری از تعویض کمپرسور و یا تعمیر آن خواهد داشت. برای پی بردن به زمان تعویض روغن کمپرسور چندین نشانۀ ظاهری و یکی دو روش عملی وجود دارد که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت.
کاهش سطح روغن کمپرسور
اگر سیکل تبریدی دچار مشکل شده و احتمالاً نشتی پیدا کرده باشد، معمولاً می‌توانید اثراتی از نشت روغن را نیز در اطراف نقطۀ نشتی پیدا کنید. این یعنی سطح روغن کمپرسور موجود کاهش یافته و در نتیجه یا باید مقداری روغن به آن اضافه کرد و یا اینکه لازم است روغن کمپرسور را به طور کامل تعویض نمود.
تغییر کردن رنگ ظاهری روغن
رنگ ظاهری روغن کمپرسور روشن است و یکی از راه های ساده برای پی بردن به زمان تعویض روغن کمپرسور، توجه کردن به رنگ ظاهری آن است. اگر روغن تیره شده و رنگ آن به سبز، سیاه یا قهوه‌ای سوخته در امده باشد، بهتر است به سراغ تعویض روغن کمپرسور بروید.
ورود هوا یا رطوبت به داخل روغن
روغن کمپرسور در مجاورت با جریان هوا یا رطوبت آب اصطلاحاً اسیدیته شده و خواص خود را از دست می‌دهد. احتمال ورود هوا یا رطوبت به سیکل بستۀ برودتی بسیار کم است. اما اگر به هر دلیلی این اتفاق بیفتد، به مرور روغن کمپرسور خواص خود را از دست داده و فاسد می‌شود؛ که در این صورت باید به سراغ تعمیرکار بروید و روغن کمپرسور را به طور کامل تعویض نمایید.
مسدود شدن مسیر سیکل
اگر به هر شکل بخشی از سیکل تبریدی دچار خوردگی شود، ذرات ریز آلیاژهای فلزی وارد جریان گاز و روغن شده و در طول مسیر ممکن است هم باعث مسدود شدن مسیر سیکل شوند و هم به قطعات کمپرسور آسیب وارد نمایند. به همین خاطر است که در چنین موارد بعد از تعمیرات پیشنهاد می‌شود که روغن کمپرسور نیز تعویض شود. تعویض به موقع روغن کمپرسور می‌تواند عمر مفید آن را افزایش دهد.
تست اسیدیته روغن کمپرسور
در کنار نشانه‌های ظاهری‌ای که گفته شد، روش‌های عملی نیز برای پی بردن به زمان تعویض روغن کمپرسور وجود دارد. یکی از این روش‌ها تست اسیدیتۀ روغن کمپرسور است. در این تست روغن کمپرسور مورد آزمایش قرار گرفته و در صورتی که غلظت اسیدیتۀ آن از یک میزان مشخص شده فراتر رفته باشد، به این معناست که باید آن را تعویض کنید.
تعویض مستمر روغن کمپرسور
به طور ویژه برای یخچال فریزرهای بزرگ پیشنهاد می‌شود که هر شش ماه روغن کمپرسور تعویض شود.
نحوۀ تعویض روغن کمپرسور یخچال
برای تعویض روغن کمپرسور یخچال و فریزرها نیاز است که به سراغ یک تعمیرکار مجرب و قابل اطمینان بروید. اما دانستن برخی نکات می‌تواند به شما در تعویض مطمئن روغن کمپرسور کمک کند. معمولاً نوع روغن مورد نیاز برای یخچال‌ها روی کاتالوگ یا دفترچۀ راهنمای آن نوشته شده است. پس بهتر است قبل از هر چیزی به سراغ دفترچۀ راهنمای یخچال بروید. سپس با تعمیرکار تماس گرفه و بخواهید که کار تعویض روغن کمپرسور یخچالتان را طبق استانداردهای مورد نیاز آن انجام دهد.
مراحل تعویض روغن کمپرسور به شرح زیر است:
- در ابتدا لازم است کمپرسور یخچال از سیکل جدا شود.
- پس از جدا سازی کمپرسور، لولۀ پمپ خلأ را باید به شیر مکش کمپرسور متصل نمود. در این مرحله روغن کمپرسور به طور کامل تخلیه می‌شود.
- لازم است روغن تخلیه شده را در ظرفی ریخته و مقدار آن را اندازه گیری کرد.
- معمولاً برای پاک سازی کامل کمپرسور و شست و شوی آن، یک بار دیگر روغن تخلیه شده را به درون کمپرسور باز می گرداند. برای این کار یک لولۀ تمیز و بدون رطوبت را به شیر مکش کمپرسور متصل کرده و داخل ظرف روغن قرار می دهند. حال با روشن کردن کمپرسور، روغن دوباره با فشار بالا به داخل کمپرسور تزریق شده و قطعات آن را به طور کامل شست و شو می‌دهد. در این مرحله از شارژ روغن کمپرسور، لازم است چند دقیقه ای اجازه دهید تا همچنان کمپرسور روشن بماند. این عمل به منظور تبخیر رطوبت موجود در فضای کمپرسور و خروج آن صورت می گیرد.
- پس از انجام این عمل دوباره به همان روش ابتدایی روغن کمپرسور تخلیه می‌شود.
- در آخرین مرحله این بار کار شارژ روغن کمپرسور به همان شیوۀ بالا (از طریق شیر مکش) با یک روغن تازه و آماده انجام می‌گیرد. با اندازه گیری سطح روغن تخلیه شده، می‌توان به صورت حدودی به میزان روغن مورد نیاز برای کمپرسور پی برد. البته میزان روغن مورد نیاز در دفترچۀ راهنما هم باید یادداشت شده باشد.
جمع بندی
روغن کمپرسور در یخچال‌ها و فریزرها وظیفۀ خنک سازی قطعات کمپرسور و روان سازی حرکت آنها را برعهده دارد. روغنی که در کمپرسور یخچال مورد استفاده قرار می‌گیرد، علاوه بر کاهش اصطکاک بین قطعات، به واسطۀ ترکیبات شیمیایی موجود در آن می‌تواند این قطعات را در برابر مسائل خوردگی و زنگ زدگی نیز محافظت کند. روغن کمپرسور یخچال در دو دستۀ روغن‌های معدنی و مصنوعی تولید می‌شود.
منظور از روغن معدنی روغنی است که پایۀ اصلی آن از تصفیۀ نفت خام حاصل شده باشد. در حالی که پایۀ اصلی روغن‌های مصنوعی به صورت صنعتی تولید می‌شوند. در انتخاب روغن کمپرسور برای یخچال‌ها باید دقت داشت که نوع روغن و خواص آن با ترکیبات گاز مبرد و همچنین نوع طراحی کمپرسور سازگار باشد. انتخاب یک روغن کمپرسور نامناسب می‌تواند ضرر و زیان بیشتری را به بار بیاورد. به صورت کلی پیشنهاد می‌شود که روغن کمپرسور یخچال‌ها را هر شش ماه یک بار تعویض کنید.
